Top 10 – cerkwie
Top 10 – miejsca nieodkryte
Wędrujemy po terenach położonych na poł. od Hrubieszowa. Grzęda Sokalska, na której się znajdujemy, po II wojnie światowej została rozdzielona granicą państwową i obecnie jej wschodnia część znajduje się na Ukrainie.
W części pierwszej tego podwójnego wpisu odwiedziliśmy piękne drewniane cerkwie w gminie Dołhobyczów (Grzęda Sokalska – kraina drewnianych cerkwi cz. I) w powiecie hrubieszowskim. Teraz przenosimy się na teren gmin Ulhówek i Jarczów, które położone są nieco bardziej na południe, na obszarze powiatu Tomaszów Lubelski.
Najbliżej miejscowości, które przedstawiłem we wpisie nr I znajduje się Budynin. Wieś położona jest bardzo blisko granicy z Ukrainą. Tutejsza cerkiew w 1946 r. przejęta została przez kościół rzymskokatolicki. W latach 2006 – 2007 przeprowadzono gruntowny remont zabytku.
Pierwsza informacja o istnieniu tu cerkwi jest z 1531 r. Obecna świątynia została wniesiona w 1887 r. Jest trzykopułowa, orientowana, drewniana, ma konstrukcję zrębową, bale łączone są na tzw. jaskółczy ogon. Bryła cerkwi składa się z prezbiterium (dobudowano do niego dwie zakrystie), szerszej nawy oraz węższego od niej babińca. Całość nakrywają ośmiopolowe kopuły z latarniami.
Część dolna cerkwi jest nieoszalowana. Osłania ja okap, ponad którym ściany zostały oszalowane deskami. Nad głównym wejściem znajduje się balkon z zadaszeniem. Pod nim znajdują się drzwi klepkowe i data budowy cerkwi.
Wewnątrz w kopułach widzimy pozorne sklepienia. Zachowała się polichromia z końca XIX w., barokowa, , iluzjonistycza, z przedstawieniami figuralnymi. Dwa boczne ołtarze pochodzą z XIX w. Zabytkowy charakter mają ławki i stalle z przeł. XVIII i XIX w., przeniesione z kościoła w Bełzie (miejscowość znajduje się nieopodal, ale po drugiej stronie granicy).
Obok cerkwi stoi drewniana dzwonnica z tego samego okresu, czworoboczna, dwukondygnacyjna, z arkadowymi otworami dzwonowymi u góry. Dzwon wykonano w XVIII w. Od strony drogi przy cerkwi stoi przydrożna figura kamienna z I poł. XIX w. Przedstawia św. Floriana, którego ustawiono na czworobocznym postumencie.
Z Budynina do Korczmina dojechać można lokalną, podniszczoną asfaltową drogą. Po drodze miniemy wieś Machnówek, w której dobrze widoczne jest miejsce, gdzie stała cerkiew rozebrana po II wojnie światowej, po której pozostała tylko murowana dzwonnica. Nieopodal znajduje się kościół rzymskokatolicki. Obok niego, na dawnym cmentarzu przykościelnym, zobaczyć można ciekawy kamienny nagrobek Olgi Krawczuk, która zmarła w wieku 18 lat w 1931 r. Rzeźba przedstawia ukraińską dziewczynę w stroju ludowym. Posąg wykonał rzeźbiarz Aleksander Zagórski – spod jego ręki wyszło wiele cennych nagrobków na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Nagrobek do 1993 r. stał na cmentarzu w pobliskim Oserdowie, o jego przeniesieniu w obecne miejsce zadecydował konserwator zabytków.
Do Oserdowa można dojechać z Budynina boczną drogą wyłożoną betonowymi płytami. Jest to malowniczo położona, ale obecnie niemal opustoszała wieś, do 1947 r. zamieszkała przez ludność ukraińską. Tutejsza cerkiew została spalona w 1950 r. Dawny cmentarz jest zarośnięty i trudno dostępny.
Cerkiew w Korczminie znajduje się na skraju wsi, poza obszarem zwartej zabudowy. Została pierwotnie wzniesiona w 2 poł. XVI w. i jest najstarszym tego typu obiektem na Lubelszczyźnie. Obiekt w obecnym kształcie jest datowany na poł. XVII w. Jest to świątynia o konstrukcji zrębowej, jednokopułowa. Do nawy głównej przylegają babiniec oraz prezbiterium, wyraźnie zaznaczone w obrysie budynku. W dolnej części odsłonięte są bale konstrukcyjne, w górnej ściany, podobnie jak kopułę i okap, pokryto gontem.
Cerkiew ma niezwykle trafione proporcje i jest pięknie wkomponowana w okoliczny krajobraz. Oglądając ją proszę zwrócić uwagę, że potężne podwaliny świątyni zostały ułożone na dębowych palach wbitych w ziemię, zwanych peckami. To dawna metoda posadowienia drewnianych budowli, stosowana do XIX w.
Od 1947 r., po wysiedleniu ludności ukraińskiej, cerkiew była użytkowana jako kościół filialny parafii rzymskokatolickiej w pobliskim Machnówku. Od lat 50. ub. w. stała opuszczona. Jej stan był tak fatalny, że postulowano nawet, aby wykreślić ją z katalogu zabytków i rozebrać. Na szczęście do tego nie doszło. Remont podjęto w 1990 r. Budowlę rozebrano na części, zakonserwowano zniszczone elementy lub wymieniono na nowe. Od 1994 r. przy olbrzymim zaangażowaniu społecznym wielu osób, rozpoczęto ponowne składanie świątyni. W 2002 r. została przekazana parafii greckokatolickiej w Lublinie.
W cerkwi od poł. XVII w. umieszczona była uważana za cudowną ikona Matki Boskiej. Po latach zapomnienia odnaleziono ją w pobliskiej parafii. Obecnie, po konserwacji w Krakowie, znajduje się w greckokatolickiej cerkwi Narodzenia Najświętszej Marii Panny, przeniesionej z pobliskiej wsi Tarnoszyn do Muzeum Wsi Lubelskiej (zob. dalej).
Cerkiew unicka w Jarczowie (Równia Bełzka) pod wezwaniem św. Mikołaja pochodzi z 1755 r. Ufundował ją ówczesny właściciel tych ziem Andrzej Jarczowski. Od ok. 1870 była cerkwią prawosławną, a w 1921 r. została zamieniona na kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem Świętego Stanisława Biskupa.
Świątynia jest jednonawowa, o konstrukcji zrębowej, wybudowana z drewna modrzewiowego. Do prezbiterium przylegają dwie zakrystie. Nad kruchtą znajduje się dzwonnica o konstrukcji słupowej, z arkadową galeryjką, co jest rozwiązaniem rzadko spotykanym. Dzwonnicę nakryto dachem namiotowym z hełmem. Dach kościoła, z sześciokątną sygnaturką z hełmem cebulastym z latarnią pokryty jest gontem. Wnętrze nakryte jest sklepieniem kolebkowym. Zwraca uwagę ozdobna belka tęczowa z krucyfiksem oraz ołtarz z przeł. XIX i XX w.
Warto wiedzieć więcej:
Tarnoszyn (Równina Bełzka)
Trójkopułowa cerkiew greckokatolicka pw. św. Mikołaja Cudotwórcy znajdowała się w Tarnoszynie do 1994 r. Została przeniesiona do Muzeum Wsi Lubelskiej. Odbudowano ją w l. 1997-1998.
Cerkiew powstała w 1759 r. w Uhrynowie k. Sokala (obecnie Ukraina). W 1900 r. wzniesiono tam murowaną cerkiew, a drewnianą w l. 1903-1904 przeniesiono do Tarnoszyna. Do 1947 r. służyła ona tam grekokatolikom, zaś po wysiedleniu została przejęta przez parafię rzymskokatolicką. W l. 1947-1960 służyła jako kościół parafialny. Od 1960 r. świątynia stała opuszczona i niszczała.
Cerkiew jest trójdzielna (prezbiterium, nawa, babiniec), trójkopułową. Przy prezbiterium znajdują się dwie zakrystie. We wnętrzu widoczna jest prosta polichromia ramowo-ornamentalna z pocz. XX w., z zachowanymi śladami polichromii pierwotnej, zapewne z XVIII w.Obok świątyni w Muzeum Wsi Lubelskiej otworzono dzwonnicę ze wsi Kaniazie, ogrodzenie oraz kopiec-mogiłę.