Top 10 – grodziska
Czermno to dzisiaj mała wioska. Niegdyś był to potężny gród obronny Czerwień, uznawany za stolicę Grodów Czerwieńskich, które od niego właśnie wzięły swoją nazwę. Wśród łąk i pół zachował się wyraźny zarys wałów, a archeolodzy na podstawie przeprowadzonych badań stworzyli makietę pokazującą skalę całego założenia osadniczego, dorównującego dawnemu Gnieznu, Poznaniowi czy Krakowowi.
Wokół Grodów Czerwieńskich toczy się spór historyków, począwszy od tego, czy w ogóle istniały, a jeśli tak, to gdzie były rozlokowane. Wykopaliska archeologiczne w Czermnie, których efekty były prezentowane na objazdowej wystawie „Czerwień – gród między Wschodem a Zachodem” w znacznym stopniu rozstrzygają te dylematy, bezpośrednio związane z początkami polskiej państwowości. Unijny projekt pozwoli m.in. na opracowanie wizualizacji Czerwienia w technologii 3D.
Na miejsce, położone w widłach rzek Huczwy i Sieniochy, dojechać można gruntową drogą, kierunek wskazuje drogowskaz ustawiony przy lokalnej szosie w gminie Tyszowce. Łąki, pola i nieużytki, na których się znajdujemy zostały zmeliorowane. Wcześniej był to teren zabagniony, podmokły i trudno dostępny.
Nieopodal dawnego grodu ustawiono wieżę widokową. Najbardziej charakterystyczny punkt w terenie to tzw. Grodzisko lub Zamczysko. Jego wysokie wały mają niejednorodny owalny kształt o wymiarach 155 x 119 m. Wynoszą się ponad płaski teren na ok. 6 m, nie pozostawiając wątpliwości, że mamy do czynienia ze sztucznie ukształtowaną powierzchnią. Obszar ten, otoczony fosą, był centralnym punktem osady i miał charakter typowo obronny. Obok położone było obwarowane podgrodzie zwane Wałami, dalej przylegał do niego teren mieszkalny zwany Podzamczem. Najdalej od centrum rozlokowane były osady otwarte, do których przylgnęła nazwa Mieścisko.
Z dotychczasowych badań wiemy, że zespół osadniczy dawnego Czerwienia funkcjonował we wczesnym średniowieczu od X do XIII w. jako główny ośrodek Grodów Czerwieńskich. Był to gród o charakterze obronnym, siedziba dostojników świeckich i duchownych oraz znaczący ośrodek handlowy na pograniczu Polski i Rusi. Jego upadek nastąpił najprawdopodobniej w wyniku najazdu tatarskiego, do którego doszło w 1241 r.
W zapisach źródłowych Czerwień po raz pierwszy wymienił ruski kronikarz Nestor w „Powieści lat minionych” pod datą 981 r. Z zapisu wynika, że wraz z innymi Grodami Czerwieńskimi został on wówczas zdobyty przez księcia kijowskiego Włodzimierza. Pod datą 1018 r. Nestor odnotował następnie, że Grody Czerwieńskie zostały odebrane Rusi podczas wyprawy Bolesława Chrobrego. Wiadomo także, że w 1031 r. Czerwień wziął we władanie książę kijowski Jarosław Mądry. Gród był także wymieniany w innych kronikach ruskich.
Na podstawie badań ustalono, że gród i podgrodzie były otoczone wałem drewniano-ziemnym . Na terenie grodziska i podgrodzia znajdowała się przede wszystkim zabudowa drewniana gospodarczo-mieszkalna. Natrafiono też na ślady budowli murowanych oraz dwa cmentarze. Obszar osady zajmowały budynki drewniane o charakterze mieszkalnym i produkcyjnym. W bagnisty teren wbijano pale dębowe i sosnowe, na których umieszczone były szerokie pomosty komunikacyjne.
Zabytki ruchome znajdowane na terenie dawnego Czerwienia to m.in. fragmenty naczyń glinianych, bransolety szklane, przęśliki z łupka owruckiego, metalowe relikwiarze i inne przedmioty kultu, plomby typu drohiczańskiego, ołowiane krążki z otworem w środku, monety, biżuteria, narzędzia, fragmenty uzbrojenia.. Za najcenniejszy przedmiot uważa się ikonę w formie płaskorzeźby z wizerunkiem Chrystusa.
Największą sensacją archeologiczną ostatnich lat związaną z Czerwieniem było natrafienie na ślady romańskiej świątyni. Jako pierwszy zwrócił na nie uwagę archeolog z UMCS Marcin Piotrowski, ale doniesienie zlekceważono. Dopiero kilka lat później, gdy jego szkice porównano ze zdjęciami lotniczymi okolic stało się jasne, że na Podgrodziu widnieje zarys kamiennej budowli z absydą romańskiego kościoła o długości 12,5 m i niemal takiej samej szerokości. Świątynię wzniesiono na najwyższym wzgórzu w okolicy, tak aby była z daleka widoczna. Zdaniem archeologów kościół w Czerwieniu był bardzo podobny do rotundy Najświętszej Marii Panny na Wawelu.
Warto wiedzieć więcej:
