Żydzi pojawili się na Lubelszczyźnie przed XVI w. w Lublinie, Hrubieszowie, Kazimierzu Dolnym, Krasnymstawie, Szczebrzeszynie, Wojsławicach i w Chełmie. W kilku innych miastach ich osadnictwo rozpoczęło się na początku XVI w.
Społeczność żydowska charakteryzowała się dużym przyrostem naturalnym. W 2 poł. XVIII w. i w wieku XIX istniały w regionie miasta, w których Żydzi stanowili ponad połowę mieszkańców. Gmina lubelska jedną z trzech (obok Krakowa i Lwowa) najznaczniejszych w Koronie. Utworzyło się kilka znaczących ośrodków chasydyzmu.
Przed wybuchem II wojny światowej na Lubelszczyźnie mieszkało ponad 300 tys. Żydów. Od 1942 r. hitlerowcy rozpoczęli ich masową eksterminację. Zorganizowano obozy zagłady w Bełżcu, Sobiborze i na Majdanku. Zamordowano w nich ok. 230 tys. Żydów z regionu oraz ok. 1 mln. z Europy.
Mordom towarzyszyło masowe niszczenie śladów kultury materialnej. Po zakończeniu okupacji nie dbano o to, co pozostało. Jak się oblicza, z ok. 30 bóżnic, które ocalały po wojnie do dzisiaj przetrwało tylko 20. Sytuacja uległa poprawie dopiero w latach 80. ub. wieku. Obecnie pamięć o kulturze żydowskiej jest mądrze podtrzymywana i stała się jednym z ważnych obszarów turystyki. W zestawieniu wskazując na 10 synagog brałem pod uwagę stan ich zachowania oraz dostępność dla odwiedzających.
Top 10 – synagogi:
Zespół synagogalny we Włodawie
Łęczna – wspomnienie po sztetlu
Zamość
Tarnogród
Józefów na Roztoczu
Bychawa
Kraśnik
Modliborzyce
Dom modlitwy w Lublinie
Krasnystaw