Top 10 – grodziska
Chodlik to mała wioska położona w gminie Karczmiska, na końcu bocznej drogi prowadzącej przez las. We wczesnym średniowieczu tętniło tam życie wokół potężnego, obwałowanego grodu. Jego ślady do dziś są widoczne w terenie.
Aby dotrzeć w pobliże dawnego grodu należy przejechać most na rz. Chodelce, gdzie kończy się droga asfaltowa, i pojechać w dotychczasowym kierunku ok. 700 m do końca zabudowań drogą wysypaną żużlem.
Grodzisko w Chodliku, zwane Troją Północy, zostało przebadane na przeł. l. 50–60. XX w. pod kierunkiem prof. Aleksandra Gardawskiego. Ochraniał je potrójny pierścień wałów, z których środkowy miał konstrukcję drewniano-ziemną, zaś zewnętrzny – o podstawie 10–30 m – z obu stron otaczały fosy. Gród zajmował ok. 9 ha, a znajdowały się na nim drewniane, naziemne chaty, wznoszone na planie kwadratu i oddalone od siebie od 4 do 5 m. Na majdanie była studnia, badania potwierdziły istnienie obiektów gospodarczych. Gród centralny, który zajmował ponad 7 ha, otaczała grupa osad otwartych rozlokowanych na powierzchni ok. 100 ha.
Podczas badań prowadzonych kilka lat temu w Chodliku odkryto rzadki rodzaj cmentarzyska kurhanowego. Zmarły został pochowany razem ze spopielonymi szczątkami zwierzęcia.
Dawna teoria mówiła, że w grodzie mieszkali Lędzanie, którzy, zdaniem wielu uczonych, mieli zajmować tereny po obu stronach Wisły od Gór Świętokrzyskich aż po Wieprz. Trudnili się głównie rolnictwem i hodowlą, ale znali już liczne rzemiosła, wytapiali żelazo, wytwarzali proste narzędzia i tkaniny, odznaczali się wysoką kulturą społeczną i materialną. Dziś charakterystyczne cechy ceramiki z Chodlika wskazują na pokrewieństwa z terenami państwa Wielkomorawskiego, z którym być może kontaktował się związek plemienny Wiślan
W VIII i IX w. Chodlik stanowił ogromny kompleks osadniczy, powiązany z sąsiadującymi osadami, zajmujący w sumie ok. 100 ha. Mieszkało w nim nawet do 10 tys. osób, czyli – jak na stosunki wczesnośredniowieczne – był to istny gigant. Dość powiedzieć, że Kraków taka liczbę mieszkańców osiągnął dopiero w czasach Kazimierza Wielkiego.
Ten wielki, dynamiczny ośrodek po przeszło 200 latach nieprzerwanego rozwoju upadł nagle w niewyjaśnionych okolicznościach. Niektórzy z naukowców wiążą to z ekspansją państwa Polan. Być może jednak gród uległ zniszczeniu w wyniku wielkiej powodzi, jakie w dolinie Chodelki nie były rzadkością.
Mimo upływu czasu grodzisko zachowało się nieźle, a wały miejscami wznoszą się na 2–2,5 m. Koronę wału w części porasta sosnowy młodnik, wysokie trawy i łany wrzosów. W l. 60. XX w. grodzisko zostało przecięte przez rów melioracyjny oraz drogę. Archeolodzy zabiegają o ich wyeliminowanie.
Obszar grodziska jest trudny do sfotografowania, gdyż porasta go las. W związku z tym, tworząc wpis, skorzystałem z profesjonalnych ilustracji zamieszczonych na stronie: chodlik.edu.pl stworzonej przez Instytut Archeologii i Etnologii PAN oraz Stowarzyszenie Naukowe Archeologów Polskich Oddział w Warszawie. Wyobrażenie o dawnym Chodliku daje ponadto film, który linkuję poniżej:
W odległości ok. 1,7 km od grodu w Chodliku znajduje się nad Chodelką kolejny gród, znacznie mniejszy, pod wsią Żmijowiska. Gruntowa droga łącząca dwie wsie jest przejezdna tylko dla samochodów terenowych. Warto natomiast przejechać tę trasę rowerem (szlak znakowany niebieskim kolorem) lub przejść pieszo. Po prawej stronie towarzyszyć nam będą piękne łąki, w które wprowadzają boczne polne drogi.
Grodzisko istniało pod koniec IX i w X wieku, czyli w okresie schyłku okresu plemiennego i na początku kształtowania się państwa Piastów. Otoczone było podwójną fosą i systemem umocnień wykonanym z bali. W jego najbliższym otoczeniu znajdowały się dwie osady mieszkalne.
Obecnie teren znajduje się pod opieką Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym. Prowadzone są tam systematyczne prace archeologiczne. Zrekonstruowana część umocnień oraz chaty-półziemianki pozwalają zwiedzającym zobaczyć, jak wyglądało życie codzienne przed ponad tysiącem lat. Archeolodzy natomiast rekonstruują w ten sposób dawne przedmioty oraz odtwarzają techniki rolnicze i rzemieślnicze.
Warto wiedzieć więcej:
Chodlik położony jest w gminie Karczmiska. W Karczmiskach w XIX-wiecznym parku zachował się murowany dwór Wesslów z 1. poł. XIX w., rozbudowany w l. 1860–1870 o część zach., a następnie w l. 20. XX w. przez Stanisława Strażyca w stylu klasycystycznym wg proj. T. Nowakowskiego. Obecnie mieści gminny dom kultury i bibliotekę. W sąsiedztwie są budynki gospodarcze dawnego folwarku z XIX w.
Przy droidze wyjazdowej z Karczmisk w stronę Chodlika rośnie potężny, pomnikowy dąb szypułkowy „Władek z Zagrzęby”, którego wiek oblicza się na ponad 650 lat, jest więc niewiele młodszy od słynnego „Bartka” z Zagnańska. Ma ok. 32 m wysokości w koronie, zaś w obwodzie 825 cm. Pamięta czasy Władysława Łokietka, dlatego otrzymał jego imię. Grzębą natomiast nazywano dawniej wzniesienie terenu, górkę, wyspę, a więc zagrzęba znaczy – zagórze, z zagrzęby zaś – zza górki, zza wzniesienia, co zgadza się z topografią terenu.
Warto zobaczyć w okolicy:
Piotrawin – gotycki kościół, prawda pomieszana z legendą