Top 10 – przyroda
Top 10 – meandrujące rzeki
Pradolina Wieprza to obszar równinny, urozmaicony niewielkimi wzniesieniami, znajdujący się na terenie aż dziewięciu gmin Lubelszczyzny: Baranowa, Jeziorzan, Kocka, Firleja, Michowa, Puław, Ryk, Ułęża i Żyrzyna. Szerokość płaskiej doliny rzecznej wynosi tu 4-6 km. Koryto, które ma średnio ok. 50 m szerokości (są miejsca, w których dochodzi nawet do 200 m) zachowało naturalny, silnie meandrujący charakter. Towarzyszą mu liczne starorzecza i zastoiska.
Na wiosnę wody występują z brzegów i wraz z topniejącym śniegiem zalewają najniżej położone tereny, okalając charakterystyczne, nieco wyżej położone „wyspy”. Ich występowanie związane jest z różnym tempem osadzania się materiału na powierzchni. W efekcie w dnie doliny wyróżnić można terasę akumulacyjną niższą, wyższą oraz terasę nadzalewową, którą zajmują wsie Zakalew i Bożniewice oraz urodzajne grunty orne.
Z doliną Wieprza łączy się kilka mniejszych dolin rzecznych, np. Tyśmienicy, Mininy, Byliny i Świnki. Okolica znana jest na Lubelszczyźnie z licznych i dużych stawów hodowlanych. Łąki, które zachowały półnaturalny charakter, są użytkowane ekstensywnie. W niektórych miejscach występują łęgi i zakrzaczenia wierzbowe oraz tzw. murawy napiaskowe.
Najniżej położonym punktem tego obszaru jest terasa zalewowa doliny Wieprza – 128 m n.p.m., a najwyżej okoliczne wzniesienia nieco przekraczające 170 m n.p.m. Dolina ma wybitne walory krajobrazowe i przyrodnicze. Pełni rolę korytarza ekologicznego o randze krajowej.
Występują tu liczne gatunki roślin rzadkich i chronionych, jednak Pradolina Wieprza jest przede wszystkim nadzwyczaj bogata pod względem faunistycznym. W stromych brzegach rzeki gniazdują brzegówki i zimorodki. W zbiornikach wodnych występują cztery gatunki perkozów (w tym najrzadszy w kraju zausznik), gęgawa, bąka, kokoszka wodna, łabędź. Naturalne zadrzewienia to miejsca schronienia i rozrodu m.in.: dziwonii, remiza, słowika szarego, dudka. Na podmokłych łąkach można spotkać: kszyka, derkacza, rycyka, płaskonosa, cyrankę, krwawodzioba, błotniaka łąkowego. W lasach często występuje puchacz, a nad rzeką takie drapieżniki, jak: myszołów, bielik, pustułka.
Poza awifauną warte uwagi są: śliz, żółw błotny, bóbr, wydra, traszka zwyczajna, kumak nizinny oraz dwa gatunki ropuch: szara i zielona. W wodach Wieprza, poza powszechnie spotykanymi gatunkami ryb, żyją m.in. piskorz i boleń. Bardzo bogaty jest świat owadów.
W tym wpisie proponuję odwiedzenie – moim zdaniem – najpiękniejszych i najbardziej dzikich nadwieprzańskich miejsc w gminach Kock, spod którego wyruszymy i Jeziorzany, do których będziemy zmierzać. Dla miłośników przyrody będzie to wyprawa niezapomniana. Zdjęcia, które prezentuję zrobione zostały wczesną wiosną, podczas roztopów, gdy Wieprz zajmuje niemal całe okoliczne łąki.
Bożniewice
Z szosy Kock – Dęblin wąska, lokalna droga asfaltowa schodzi do doliny i dalej prowadzi po grobli wśród nadwieprzańskich łąk do malowniczo położonej nad rzeką wsi Bożniewice (w niektórych materiałach i na mapach pisana jako Boźniewice). Takich miejsc w Polsce już prawie nie ma.
Zabudowa drewniana, w znacznej części z końca XIX i początku XX w. powoduje, że czujemy się tu jak w skansenie. Podczas wiosennych roztopów wieś, niczym wyspa, z każdej strony oblana jest wodą, która dochodzi do samych gospodarstw. Latem podmokłe łąki pełne są prawdziwym, niczym nieskażonym skarbcem przyrodniczym, pełnym rzadkich okazów flory i fauny.
Terasa zalewowa doliny Wieprza, na której się znajdujemy, to najniżej położone miejsce na terenie gminy Kock – znajduje się na wysokości ok. 128 m n.p.m. Jak okiem sięgną teren ma charakter niemal całkowicie naturalny. Dookoła widać liczne ślady zmiany trasy koryta rzeki: starorzecza, martwe zakola, zasypane i zamulone stare odcinki, podcięcia erozyjne. Pozostałością po okresie holoceńskim są torfowiska, które rozwijały się w zastoiskach, zagłębieniach i rozlewiskach. Ponadto na powierzchni występują liczne namuły rzeczne.
W stronę zakoli Wieprza ze wsi wyprowadza polna droga, wzdłuż której poprowadzono szlak turystyczny. Aby dojść nad samą rzekę należy skorzystać z wydeptanych dróżek i ścieżek, które każdego roku przebiegają nieco inaczej.
Zakalew
Kolejny zjazd z szosy Kock – Dęblin, gdy poruszamy się z biegiem Wieprza, to Zakalew. Wieś ma ok. 150 mieszkańców. Położona jest malowniczo – podobnie jak Bożniewice – na niewielkim wyniesieniu w pradolinie Wieprza. W suchych okresach obydwie miejscowości łączy gruntowa droga biegnąca wśród łąk, możliwa do przejechania rowerem. Droga do wsi w końcowym odcinku jest gruntowa, ale przejezdna samochodem. Okoliczne łąki są nadzwyczaj bogate pod względem przyrodniczym.
Skarbiciesz
Kolejna mała wioska położona w pradolinie Wieprza, samochodem dostępna jedynie od strony drogi biegnącej po grobli wyniesionej ponad okolicznymi łąkami i polami, prowadzącej ze wsi Stoczek Kocki.
Na nadwieprzańskich łąkach znajduje się tam kilka rozrzuconych, samotnych gospodarstw. W czasie wylewów rzeki są one niczym wyspy oblane wodą, często przez wiele tygodni.
Ze Skarbicierza w stronę Jeziorzan prowadzi wśród łąk droga, początkowo polna, następnie utwardzona betonowymi płytami, a na końcu, za mostem na odnodze Wieprza, asfaltowa. Odcinek ten można polecić tylko rowerzystom.
Jeziorzany
Nadwieprzańska wieś na Lubelszczyźnie mająca niespełna 800 mieszkańców, siedziba gminy. Pierwsze ślady osadnictwa pochodzą w okolicy z wczesnej epoki brązu. Jeziorzany były niegdyś miastem, po raz pierwszy lokowanym na prośbę wojewody sandomierskiego Mikołaja z Ostrowca w 1498 r. Miasto to jednak nie rozwinęło się i w 1533 r. otrzymało nowy dokument lokacyjny, tym razem wydany przez króla Zygmunta Starego. W 1564 r. pojawiła się nazwa Łysobyki. Okoliczna ludność zajmowała się spławem drewna, rzemiosłem, pobierała opłaty mostowe, produkowała piwo i miody. Zabudowa rozciągała się na otoczonej wodami Wieprza wyspie.
Upadek miasta, które nigdy nie rozwinęło się zbyt dobrze, zapoczątkowały wojny kozackie i potop szwedzki. Łysobyki ostatecznie utraciły prawo miejskie w 1870 r. W czasie I wojny światowej przebiegała tu granica pomiędzy niemiecką i austriacką strefą okupacyjną. W 1915 r. większość ówczesnej drewnianej zabudowy została zniszczona w wyniku olbrzymiego pożaru. Do II wojny światowej we wsi była gmina żydowska dysponująca nieistniejącą już drewnianą bożnicą. W 1965 r. nazwę Łysobyki zamieniono na Jeziorzany (ślad poprzedniej pozostał w herbie).
W Jeziorzanach zachował się dobrze widoczny układ urbanistyczny z XVI w. Kościół pw. Św. Trójcy, murowany, powstał pod koniec XVIII w., najprawdopodobniej w wyniku obmurowania wcześniejszego, drewnianego. Świątynia na zewnątrz nawiązuje do stylu renesansowego, który wykształcił się w Kazimierzu Dolnym. W ogrodzeniu z przeł. XIX i XX w. murowana dzwonnica.
Kościół położony jest malowniczo nad brzegiem szerokiego rozlewiska Wieprza i pięknych nadrzecznych łąk, nad które można zrobić krótką wycieczkę samochodową jadąc drogą asfaltową prowadzącą spod świątyni w kierunku wschodnim, do mostu nad starorzeczem.
O specyficznej urodzie całej wsi decyduje bardzo duża ilość starych drewnianych domów stawianych szczytowo do jezdni. Ich urok podkreślają zdobione okiennice, dachy naczółkowe i ganki. Najstarsze budynki tego typu zachowały się przy ul. Jeziornej. Późniejsze stoją m.in. przy ul.: Blizockiej, Błotnej, Kościelnej, Browarnej, Nadwieprznej, Przejazd, Warszawskiej.
W Jeziorzanach znajduje się ważny dla transportu na w województwie lubelski most, przerzucony nad Wieprzem przy drodze Przytoczno-Michów. Roztacza się z niego atrakcyjny widok na rzekę, wieś i okoliczne łąki należące do lokalnej wspólnoty.