Top 10 – pałace
Top 10 – renesans lubelski
Pałac w Radzyniu Podlaskim jest jedną z najwspanialszych na Lubelszczyźnie i w Polsce rezydencji rokokowych. Niestety, można zwiedzać go tylko z zewnątrz. We wnętrzach mieszczą się różnego rodzaju instytucje publiczne. Przy okazji pobytu w mieście warto także zobaczyć położony w pobliżu pałacu kościół w stylu renesansu lubelskiego.
Radzyń Podlaski jest miastem powiatowym nad rz. Białką (dopływ Tyśmienicy), ma ok. 17 tys. mieszkańców. Położony jest na Równinie Łukowskiej.
Historia Radzynia sięga XV w. – obok wsi królewskich Białka i Kozirynek król Kazimierz Jagiellończyk zezwolił w 1468 r. lokować miasto Grotowi z Ostrowa, podkomorzemu lubelskiemu i staroście kazimierskiemu. Zamiennie przez długi czas używano dla niego nazwy Radzyń albo Kozirynek. Dzierżawili je szlachcice Kazanowscy, ale w 1534 r. król Zygmunt I nadał miasto Mikołajowi Mniszchowi, staroście łukowskiemu i sokalskiemu.
Pierwotną budowlę wg proj. królewskiego architekta Augustyna Locciego, autora rozbudowy Wilanowa, wzniesiono w l. 1685–1709 r.; miała charakter mieszkalno-obronny. Maria z Kątskich wraz z mężem Eustachym Potockim postanowili zbudować okazalszą siedzibę, tym bardziej że stan dawnej opisywano tak: „Zamek, na którym drugie piętro puste, słomą poszyty; wokoło murem, basztami dwoma gontami nakrytymi, a dwiema pustymi, obwiedziony”.
Potocki pozyskał znakomitego Jakuba Fontanę, architekta królewskiego i Rzeczypospolitej, twórcę m.in. Colegium Nobilium w stolicy, kościoła bernardynów w Górze Kalwarii, pałaców dla J.K. Branickiego w Warszawie i Białymstoku, potem już pracującego wyłącznie dla króla Stanisława Augusta. Zaprojektował on piętrowy budynek główny, w który włączył poprzednią budowlę, oraz dwa skrzydła boczne, tworzące obszerny dziedziniec. W skrzydła wkomponował bramy z kształtnymi wieżami. Skrzydło zach. pełniło rolę pawilonu myśliwskiego, wsch. zaś mieściło wozownie i stajnie.
O wspaniałości pałacu decydowały także jego kryształowe wiedeńskie lustra, marmurowe kominki i gdańskie piece kaflowe, sztukaterie (Józef Lappen), dekoracja malarska (Jan Bogumił Piersch – jego dzieła uległy wypaleniu).
Szczególną wartość ma dekoracja rzeźbiarska wykonana przez Jana Chryzostoma Redlera, którego twórczość zaliczania jest zgodnie do najwybitniejszych osiągnięć baroku i rokoka w Polsce. Jego prace ozdabiają rezydencja w Białymstoku, Wilanowie i Puławach, jednak radzyńska jest ewenementem, gdyż przetrwała niemal w całości.
Wystrój rzeźbiarski pałacu Eustachego Potockiego Redler wykonywał etapami, prawdopodobnie w latach 1752-176. Rzeźby dekorują elewację korpusu pałacu i skrzydeł oraz oranżerii w ogrodzie. Jest ich kilkadziesiąt, są apoteozą właścicieli, podkreślają ich pozycję społeczną oraz znaczenie pałacu jako świątyni sztuki.
Pałac został mocno uszkodzony podczas I wojny światowej. Przekazany w 1920 r. państwu przez ówczesnego właściciela Bronisława Szlubowskiego, był stopniowo remontowany, ale prace przerwał wybuch II wojny światowej. Wycofujący się Niemcy w lipcu 1944 r. zdewastowali i podpalili budowlę, bezpowrotnie niszcząc wyposażenie wewnętrzne i wiele elementów wystroju. Zrujnowany gmach odnawiano w l. 1950–70. Obecnie jego właścicielem są lokalne władze samorządowe, które rozpoczęły wieloetapową, kompleksową odnowę zabytku.
Pałac znalazł się w otoczeniu parku z kanałem wodnym i basenem, na którego terenie wzniesiono oranżerię, mieszczącą m.in. salę teatralną. Oranżeria otrzymała bardzo bogatą dekorację zewnętrzną. Całe założenie najlepiej widoczne jest na zdjęciach lotniczych. Fotografia otwierająca post pochodzi z filmu Pałac Potockich – Radzyń Podlaski – Polska z powietrza nakręconego z drona przez firmę Govision.
Warto wiedzieć więcej:
Cenną budowlą w Radzyniu Podlaskim jest utrzymany w stylu renesansu lubelskiego kościół pw. Świętej Trójcy. Został ufundowany w 1641 r. przez Mniszchów, a zaprojektowany przez muratora Jana Wolffa. Powstał na miejscu drewnianej świątyni, przy której najpewniej znajdowała się murowana kaplica grobowa Mniszchów, stanowiąca najstarszą część obecnej budowli.
Wnętrze kościoła zdobią ciekawe stiukowe dekoracje. Wśród cennego wyposażenia m.in. późnorenesansowa ambona, osiemnastowieczny rokokowy ołtarz główny oraz chrzcielnica.
W kaplicy pn. znajduje się, wykonany z czerwonego marmuru, piętrowy nagrobek Mikołaja i Zofii z Działyńskich Mniszchów z pocz. XVII w. Zalicza się go do największych osiągnięć polskiej rzeźby późnorenesansowej. Odznacza się bogatą ornamentyką, w której obok motywów roślinnych są także maski, smoki i węże. Uznaje się, że został wykonany w pińczowskiej pracowni kamieniarskiej pod kierunkiem Santi Gucciego, włoskiego artysty hołubionego przez Annę Jagiellonkę. W świątyni m.in. obrazy Józefa Buchbindera, w tym w nawie o tematyce legendy o św. Izydorze Oraczu oraz objawienia św. Małgorzaty.
Z 2. poł. XVIII w. pochodzi mur otaczający kościół oraz dzwonnica – brama, zaprojektowane przez Jakuba Fontanę. Sąsiadującą plebanię z 1944 r. zaprojektował Jan Koszczyc-Witkiewicz.
Warto wiedzieć więcej:
Bogaty w informacje przydatne przy dokładnym zwiedzaniu rezydencji w Radzyniu Podlaskim znajdują się pod internetowym adresem: http://www.radzyn-podl.pl/turystyka/zabytki/palac-potockich.html