Top 10 – pałace
Top 10 – ogrody i parki
Top 10 – muzea
Jeśli chcemy mieć wiarygodny obraz tego, jak żyła arystokracja w XX w. do czasu wybuchu II wojny światowej, należy odwiedzić Kozłówkę. Tutejszy pałac można uznać za najlepiej zachowaną rezydencję magnacką w Polsce. Mimo dziejowych zawieruch przetrwała ona w niemal nienaruszonym stanie.
Kozłówka to wieś na Lubelszczyźnie położona na Wysoczyźnie Lubartowskiej. W pocz. XVIII w. należała do Popławskich, a następnie Bielińskich h. Junosza. Michał Bieliński i jego żona Tekla wznieśli ok. 1742 r. barokowy pałac zaprojektowany zapewne przez Józefa Fontanę. W 1799 r. dobra zostały sprzedane Zamoyskim.
W latach 1879-1908 rezydencja została gruntowanie przebudowana w stylu neobarokowym dla Konstantego i Anieli Zamoyskich. 1898-1911 wnętrza pałacu otrzymały nowy wystrój, m.in. neorokokowe i neoregencyjne plafony, marmurowe kominki, miśnieńskie piece, ozdobne dębowe parkiety. Komnaty urządzono w stylu II Cesarstwa. Na ścianach powieszono obrazy i lustra w złoconych ramach, na oknach kotary i lambrekiny. Wstawiono meble reprezentujące stylistykę od neobaroku do empire’u.
W 1944 r. dobra zostały znacjonalizowane. W pałacu urządzono m.in. składnicę muzealną, którą w 1976 r. przekształcono w muzeum prezentujące XIX-wieczne założenie pałacowe z bardzo dobrze zachowanymi wnętrzami i oryginalnym wyposażeniem.
Zbiory Muzeum Zamojskich to m.in. ok. 100 obrazów i grafik, kopie arcydzieł malarstwa europejskiego, 50 wspaniałych luster, ponad 50 lambrekinów i kotar. Przetrwały liczne meble: francuskie komody, meble gdańskie, kolekcja chińskiej porcelany z Miśni, unikalne instrumenty muzyczne, zegary. Biblioteka pałacowa ma ok. 7300 woluminów, w tym 630 starodruków.
Do pałacu przylega kaplica pw. Zwiastowania NMP. Wzniesiono ją w latach 1903-1909 wg projektu warszawskiego architekta Jana Heuricha młodszego. Wnętrze jest wzorowane na kaplicy królewskiej w Wersalu. Marmurowy ołtarz dekoruje płaskorzeźba ze sceną złożenia do grobu, odlana przez paryską firmę Le Val d’Osne. Witraż ołtarzowy przedstawia scenę Zwiastowania. Po lewej stronie nawy znajduje się wykonana z marmuru kopia nagrobka Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej (1780-1837), która miała ze Stanisławowem Kostką Zamoyskim dziesięcioro dzieci i zyskała miano matki rodu.
Kolekcja muzealna obejmuje także powozownię (pojazdy konne z XIX i początku XX wieku, uprzęże końskie, zabytkowe siodła i akcesoria jeździeckie, szereg ciekawych przedmiotów), pawilon myśliwski oraz wystawę sztuki socrealistycznej z bardzo dużą ilością obrazów, rzeźb, transparentów i innych pozostałości po latach komunizmu w Polsce. Na zewnątrz stoją przeniesione do Kozłówki pomniki: Bolesława Bieruta (z Lublina), Włodzimierza Lenina (z Poronina) oraz Juliana Marchlewskiego (z Włocławka).
Pałac otoczony jest pięknym założeniem ogrodowym, które w 1987 i 1999 r. otrzymał najwyższe nagrody ministra kultury przyznawane za ochronę i pielęgnację zabytkowych parków i ogrodów. Rekonstrukcja zniszczonej zieleni została przeprowadzona pod kierunkiem prof. Gerarda Ciołka w latach 60. ub. wieku. Zakładała ona odtworzenie najstarszego układu przestrzennego z zachowaniem neobarokowych elementów z przełomu XIX i XX w.
Obecny styl założenia ogrodowego wokół pałacu w Kozłówce ma wyraźny charakter eklektyczny. Od strony frontowej zakomponowano rozległy trawnik i starannie utrzymane klomby kwiatowe. Za pałacem znajduje się ogród w stylu francuskim. Wyróżniają go geometryczne wzory i strzyżone żywopłoty z bukszpanu. Wrażenie robi aleja grabowa z formowanych drzew oraz rozarium. W parku znajduje się 7 pomników przyrody (3 dęby, 3 wiązy i 1 buk).
Warto wiedzieć więcej:
Ordynacja kozłowiecka
Kozłówka została nabyta przez XI Ordynata na Zamościu. W 1903 r. stała się niezależną ordynacją (majątek ziemski posiadający swój własny statut, rządzący się swoimi własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia), założoną przez Konstantego Zamoyskiego (1846-1932). Majątek miał 7650 ha, z których 4451 stanowiły lasy, należał do niego również pałac przy ul. Foksal w Warszawie.
Po śmierci Konstantego, który pochowany został w pobliskiej Kamionce, majątek w Kozłówce przeszedł w ręce jego kuzyna Adama Michała. Ordynacja została zlikwidowana w wyniku reformy rolnej. Po latach okazało się, że uczyniono to w sposób bezprawny. Spadkobiercy rodziny Zamoyskich upomnieli się o swój majątek i w wyniku kilkuletniego procesu odzyskali prawa do rodowej siedziby. Ostatecznie ustalono, że samorząd województwa lubelskiego zapłaci 17 mln zł rodzinie w zamian za zrzeczenie się roszczeń do wszystkich nieruchomości i wyposażenia pałacu. Do ostatecznej ugody doszło w 2009 r.