Niedaleko Biłgoraja, 15 km na płn., znajduje się malutkie Żelebsko. Otoczone lasami, z trudnym dojazdem, byłoby zaledwie malutką wsią, gdyby nie położony u jego skraju kamieniołom. Duży, malowniczy, mało znany – nawet szlaki turystyczne nie wskazują jako wartego odwiedzenia. Nic bardziej mylnego. Ktoś, kto się tam wybierze zobaczy wspaniałe odsłonięcia wapiennych ścian i potężną dziurę w ziemi.
Moment powstania wyrobiska w tym miejscu jest zatarty w pamięci. Początkowo było ono eksploatowane przez okoliczną ludność. Duże znaczenie miało zróżnicowanie kamienia, który tu występuje. Z miękkich bloków piaskowca wycinano i obciosywano surowiec służący do budowy domów i budynków gospodarczych. Twardy kamień wykorzystywany był do wykonywania fundamentów i piwnic, natomiast drobnicą utwardzano drogi.
Eksploatację wyrobiska w Żelebsku na skalę przemysłową podjęli Niemcy w czasie II wojny światowej z myślą o budowie dróg. Później eksploatację kamieniołomu prowadziły regionalne firmy drogowe. Zmiana nastąpiła w 1980 r., kiedy to z wydobywanego kamienia zaczęto wytwarzać nawóz służący do odkwaszania gleb. W warunkach gospodarki rynkowej produkcja ta okazała się nieopłacalna i w 1998 r. zakład zamknięto.
Niedawno kamieniołom próbowano ożywić organizując na jego terenie wyścigi wraków samochodowych, po których do tej pory pozostały ślady na rozjeżdżonych drogach wewnętrznych, porozrzucane fragmenty karoserii, urwane rury wydechowe i opony.
Obecnie środowisko geologów proponuje, aby w Żelebsku utworzyć profesjonalnie przygotowany obiekt geoturystyczny. Jego zadaniem byłoby fachowe zaprezentowanie osadów ciepłego morza mioceńskiego, które zajmowało obszar Roztocza ok. 10 mln lat temu. Na jego dnie znajdowały się obszary intensywnego rozwoju glonów wapiennych oraz strefy opanowane przez organizmy bentoniczne (ich szczątki są podstawowym składnikiem wapieni mioceńskich Roztocza). Różny poziom domieszki kwarcu i glaukonitu wpływa na bardzo dużą różnorodność skał roztoczańskich – od niemal czysto wapiennych, poprzez wapienie piaszczyste aż po piaski wapniste i piaski.
Warto zobaczyć w okolicy:
W okresie międzywojennym inż. Włodzimierz Michalewski zaprojektował 40 km dróg utwardzanych kamieniem wydobywanym z kamieniołomów w okolicach Biłgoraja. W Ignatówce, wsi położonej w pobliżu Żelebska, powstały wówczas niemal górskie serpentyny. Ich nawierzchnia jest obecnie wyasfaltowana, ale urok nagle krętej drogi pozostał.
Włodzimierz Michalewski wybudował też nad serpentynami w Ignatówce willę, która w tym miejscu zwraca uwagę swoją architekturą. W 1957 r. utworzono w niej kaplicę Matki Boskiej Królowej Polski.
Powyżej serpentyn znajduje się duża kopalnia piachu. Miejsce to jest malownicze – wygląda niczym fragment pustyni przeniesiony w biłogorajskie lasy. Warto tam na chwilę przystaną i ogarnąć okolicę wzrokiem.